Ik word niet meer ongesteld, wat nu?

Je bent al maanden flink aan het trainen voor dat ene doel. Nu je zoveel sport heb je natuurlijk ook meer energie nodig. Braaf werk je iedere dag een extra boterham en bakje kwark naar binnen. Of het genoeg is? Vast, want afvallen doe tenslotte niet. En mocht er een kilo afgaan is het misschien ook geen ramp. Het enige vreemde is dat je soms ineens niet meer ongesteld wordt. Maar hee, dat hebben veel fanatieke sporters heb je wel eens gehoord. Het zal dus wel geen kwaad kunnen. En aangezien zwanger worden nu toch niet hoog op je prioriteiten lijstje staat (want hallo, dan kun je dat doel wel even vergeten) komt het eigenlijk niet eens zo slecht uit. Sterker nog, het is best lekker dat niet ongesteld worden, toch?

---

Zonder echte zorgen train je door. En die menstruatie? Die blijft steeds vaker weg, totdat hij na een tijd helemaal verdwijnt. Je zorgeloze bestaan krijgt nu toch stiekem wat scheurtjes, want hoe fijn het niet ongesteld worden ook is, kan het daadwerkelijk geen kwaad? Komt het nog wel goed?

Ik schreef al eens eerder over dit onderwerp, omdat ik hier zelf tot een jaar terug mee te maken heb gehad. Ik stopte met de pil en kwam erachter dat ik niet meer ongesteld werd. Niet gewoon voor een paar maanden, maar voor een paar jaar. Hoewel het in eerste instantie werd weggewuifd als onschuldig probleem en ik dit accepteerde (lees: “je hoeft er pas wat aan te doen als je kinderen wil. Wat je dan moet doen? Gewoon aankomen en minder sporten. En oja, je hebt misschien wat hulp nodig.”), weet ik nu dat het zo onschuldig helemaal niet is. Ik sprak hier uitgebreid over met Maartje in haar podcast: Presteren Kun Je Leren. En vandaag wil ik hier iets meer over schrijven. Want hoe gezond is het eigenlijk niet meer ongesteld te worden en kan je hier iets aan doen?

Niet meer ongesteld worden

Zoals je waarschijnlijk weet wordt je menstruatie geregeld door hormonen. Hier kan ik een lang technisch verhaal over schrijven, maar het komt er op neer dat verschillende geslachtshormonen ervoor zorgen dat je iedere maand ovuleert en ongesteld wordt. Wanneer dit niet meer gebeurt, is er iets aan de hand. In het leukste geval ben je gewenst zwanger, maar het kan ook een medische oorzaak hebben (ziekte of aandoening) of het gevolg zijn van een verstoorde hormoonhuishouding. Dit laatste kan meerdere oorzaken hebben, maar een van deze oorzaken is een lage energiebeschikbaarheid.

Word je niet meer ongesteld? Ga dan ALTIJD eerst naar de huisarts om andere (ernstige) oorzaken uit te sluiten.

Lage energiebeschikbaarheid

Dagelijks verbranden we allemaal een flinke dosis energie. Deze energie is nodig om in leven te blijven, optimaal gezond te functioneren en alle vormen van lichamelijke activiteit (dus ook sporten). Wanneer er onvoldoende energie beschikbaar is om al deze functies optimaal uit te voeren, spreken we over een (te) lage energiebeschikbaarheid.

De energiebeschikbaarheid (EA = Energy Availability) geeft aan hoeveel energie het lichaam nodig heeft om in optimale gezondheid te blijven.

Bij een lage energiebeschikbaarheid is er dus sprake van een mismatch tussen de totale energie-inname en de energie die eigenlijk nodig is. Dit komt omdat iemand te weinig eet (al dan niet bewust), of erg veel energie verbruikt door bijvoorbeeld een hoge trainingsbelasting (al dan niet dwangmatig). Het kan een combinatie zijn, maar dit hoeft niet altijd het geval te zijn. Veel sporten verhoogt het risico op het ontstaan van een mismatch, zeker wanneer de voedingsinname chronisch laag is.

Relative Energy Deficiency in Sports (RED-s)

Bij een kortdurende lage energiebeschikbaarheid val je in eerste instantie waarschijnlijk af, omdat er sprake is van een negatieve energiebalans (meer energie eruit dan erin). Maar wanneer er sprake is van een langdurige lage energiebeschikbaarheid zal het lichaam er alles aan doen (gelukkig) om in balans te komen, energiebalans in dit geval. Overleven is tenslotte het belangrijkst. Het lichaam kan hiervoor tijdelijk bepaalde lichaamsfuncties stilzetten die niet essentieel zijn voor de overleving om energie te besparen en zo toch in energiebalans te zijn. Het voortplantingssysteem is er hier een van (doei menstruatie).

Niet ongesteld worden is dus eigenlijk al een belangrijk signaal dat er iets niet goed gaat. Op de langere termijn kunnen meer functies (tijdelijk) worden stilgezet om het lichaam aan te passen aan de lage energiebeschikbaarheid. Dit wordt bij sporters het RED-s syndroom genoemd (Relative Energy Deficiency in Sports). Dit kan leiden tot flink wat gezondheidsproblemen, bij zowel vrouwen als mannen. Wat zijn mogelijke gevolgen?

• Verminderde functie van het voortplantingssysteem, bij zowel vrouwen als mannen. Bij mannen kan het testosterongehalte bijvoorbeeld dalen en bij zowel vrouwen als mannen kan de hormoonverstoring zorgen voor een flink lager libido en zelfs onvruchtbaarheid.
• Vertraagd metabolisme (een vertraagde schildklier is hier tevens een duidelijk teken van), waardoor je minder energie verbruikt.
• Verminderde botgezondheid en zwakkere spieren (hallo verhoogd risico op blessures)
• Verminderde sportprestaties (verminderde duurprestatie en trainingsrespons)
• Verminderde weerstand en afweer
• Verminderde groei en ontwikkeling bij jongeren
• Problemen met de spijsvertering (obstipatie bijvoorbeeld)
• Psychische problemen, zoals depressie
• Een slechtere conditie van hart, vaten en longen

RED-s kan ook voorkomen bij atleten met een gezond gewicht of zelfs bij atleten met een hoger vetpercentage dan wat ‘normaal’ is voor veel sporters. Om deze reden kan het op het eerste oog lastig zijn RED-S te diagnostiseren. RED-s staat niet gelijk aan mager of dun zijn. Het geeft alleen aan dat er sprake is van een te lage energie beschikbaarheid voor de prestatie, waardoor bepaalde lichaamsfuncties worden opgeofferd.

Is het niet meer ongesteld worden erg als het door het sporten komt of betekent het juist dat ik in vorm ben?

Het meest duidelijke antwoord: ja, het is erg en nee, het is geen teken dat je goed in vorm bent. Je raakt juist uit vorm als dit te lang aanhoudt.

Niet ongesteld worden is niet gezond. Niet alleen de alleen de verstoorde hormoonhuishouding zelf kan negatieve gezondheidseffecten met zich meebrengen, maar bovenal is het een belangrijk signaal dat het lichaam afgeeft. Het uitblijven van de menstruatie is een belangrijk teken dat er iets goed mis is in het lichaam, met alle gevolgen van dien.

Wat kun je doen?

Wanneer jij rondloopt met dit probleem is het met het oog op gezondheid belangrijk hier iets aan te doen. En gelukkig, dat kan! Het kost wat tijd, moed en moeite, maar je kunt je lichaam weer herstellen. Maar hoe doe je dat (en hoe heb ik dit gedaan?):

Voldoende energie-inname

Om je lichaam weer goed te laten functioneren is het essentieel je energiebeschikbaarheid weer op peil te krijgen. Dit doe je heel simpel gezegd door meer te eten en drinken. Uit veel onderzoeken blijkt dat een energie inname van: [45kcal x je vet vrije massa + wat je verbruikt hebt met sporten] nodig is voor een optimale energiebeschikbaarheid.

Klein voorbeeldje: Een vrouw van 60 kilo met een vetpercentage van 20% heeft 700kcal verbrand met het hardlopen. Hoeveel energie heeft ze nodig? Haar vet vrije massa is in dit geval 48 kilo. Dit betekent dat zij op deze dag 45 x 48 + 700kcal = 2860kcal nodig heeft (2160 kcal + verbruik in sport).

Je kunt je voorstellen dat wanneer je een extreme duurprestatie hebt geleverd (en je bijvoorbeeld 2000kcal hebt verbrand) het lastig kan worden deze dag een optimale energiebeschikbaarheid te hanteren. Gelukkig geldt de energiebalans altijd nog over meerdere dagen en je kunt dit er dus ook prima de dag erna nog bij eten (en deze dag een hoge energiebeschikbaarheid hanteren).

Belasting verlagen

Lukt het je niet om op de lange termijn te voldoen aan de misschien hoge energie-inname? Dan is het zaak je belasting te verlagen (minder te trainen) met het oog op gezondheid.

De pil?

NEE. De pil is geen oplossing om het menstruatieprobleem op te lossen. Het maskeert slechts het probleem.

Gelukkig kan je lichaam herstellen, maar weet wel dat hier tijd voor nodig is. Menstruatie kan soms binnen een paar maanden weer hersteld zijn, maar sommige andere lichaamsfuncties hebben langer de tijd nodig. Het vergt wat moed en aandacht, maar onthoud dat je er uiteindelijk alleen maar sterker van zult worden. En een stuk gelukkiger, ik spreek uit ervaring 😉

Meer informatie?

Wil jij meer informatie rondom dit onderwerp? Luister dan ook eens naar de podcast die Maartje met mij opnam. Zou jij graag hulp willen hebben of heb jij nog vragen? Neem dan vooral contact op!

Liefs, Mo

---

---

---

Bronnen:

Burke, L. M., Close, G. L., Lundy, B., Mooses, M., Morton, J. P., & Tenforde, A. S. (2018). Relative energy deficiency in sport in male athletes: A commentary on its presentation among selected groups of male athletes. International journal of sport nutrition and exercise metabolism, 28(4), 364-374.

Melin, A. K., Heikura, I. A., Tenforde, A., & Mountjoy, M. (2019). Energy availability in athletics: Health, performance, and physique. International Journal of Sport Nutrition and Exercise Metabolism, 29(2), 152-164.

Mountjoy, M., Sundgot-Borgen, J. K., Burke, L. M., Ackerman, K. E., Blauwet, C., Constantini, N., … & Sherman, R. T. (2018). IOC consensus statement on relative energy deficiency in sport (RED-S): 2018 update. British Journal of Sports Medicine.

Sygo, J., Coates, A. M., Sesbreno, E., Mountjoy, M. L., & Burr, J. F. (2018). Prevalence of indicators of low energy availability in elite female sprinters. International journal of sport nutrition and exercise metabolism, 28(5), 490-496.

Thomas, D. T., Erdman, K. A., & Burke, L. M. (2016). Nutrition and athletic performance. Med Sci Sports Exerc, 48(3), 543-568.